Spring naar inhoud

Vrijheid

19 maart 2010

“Freedom’s just another word for nothing left to lose.” Me and Bobby McGee werd postuum een hit voor Janis Joplin. Op dat moment had ze niets meer te verliezen, ze had zelfs het leven al verloren. Vrijheid heeft veel gezichten. Ook niets te verliezen hebben heeft meer dan een betekenis.

Er is de toestand van totale wanhoop waarin je verkeert als alles je ontnomen is en je volkomen in het nauw gedreven bent. Je zit zo klem dat het niet meer uitmaakt wat je doet: als je niets doet is de kans groot dat je gepakt wordt, als je weerstand biedt is die kans even groot. Toch is er dan de innerlijke drang om te ontsnappen, die ene hele kleine kans op vrijheid te pakken die je in je wanhoop nog ziet. Op deze manier niets te verliezen hebben geeft geen gevoel van vrijheid.

Dan kun je ook zelf er voor kiezen niets te verliezen hebben. Doe afstand van je al je materiële zaken en werk, van je meningen en overtuigingen, oordeel over niemand. Totale onthechting van alle bezit en eigenheid. Wees vervuld van leegte. Als je niets hebt, niets materieels, niets eigens, ben je dan echt vrij? Een leven als boeddhistische bedelmonnik, is dat dan vrijheid? Niet de vrijheid die bedoeld wordt in het lied, denk ik.

Hoewel de hippies flirten met het boeddhisme en leken te streven naar een bezitloze maatschappij was hun aversie tegen bezit vooral ingegeven doordat ze als jongere zelf geen bezit hadden. De flowerpower generatie was heel talrijk, maar de welvaart nog niet zo groot dat er genoeg goederen voor iedereen waren. De enige manier om over goederen te beschikken was die te delen of te confisqueren. Behoorde je tot de incrowd, dan was je vrij, alle anderen waren gevangen in bezit, werk of overtuiging. Maar het was een opgelegde vrijheid, wie voor zichzelf koos mocht niet meer mee doen. Dit is volgens mij ook niet de vrijheid waarover het gaat in het lied.

Je kunt vrijheid zien als financiële onafhankelijkheid. Niet meer werken voor een baas, maar voor jezelf. Kunnen kopen wat je wilt. Kunnen doen wat je wilt. Vakantie als je dat wilt. Dat is een vrijheid die alleen kan bestaan in welvaart. Om welvaart te bereiken moet je veel opofferen, in eerste instantie ook je vrijheid. Toch is deze vrijheid zo aantrekkelijk dat we er allemaal naar streven, iedereen wil carrière maken, zo veel mogelijk verdienen. De vraag is of je aan het eind net zoveel vrijheid terugkrijgt als je er aan het begin in stopte. Dat is maar voor weinigen weggelegd. En dan is er nog het risico dat je het eind niet haalt natuurlijk.

Gedachten zijn vrij. Je mag alles denken. Maar mag je ook alles zeggen? Mag je ook alles doen? Het wordt niet altijd op prijs gesteld als je zegt wat je denkt. Ook is niet elke gedachte het waard om uitgesproken te worden. Iedereen heeft wel eens een gedachte die, eenmaal uitgesproken, een ander zou kunnen kwetsen. Of een gedachte die, eenmaal uitgevoerd, ten koste zou gaan van andermans vrijheid. Het feit dat gedachten alleen maar vrij zijn als je er verder niets mee doet is een beperking. Dat je vrij bent in je hoofd is een troostende gedachte als je in onvrijheid leeft, maar vrijheid is dat niet.

Is vrijheid dan de mogelijkheid tot zelfbeschikking? Dat komt er nog het dichtste bij voor mijn gevoel. Dat je in je werk genoeg ruimte krijgt om je taak naar eigen inzicht te doen. Dat je in je privéleven de ruimte krijgt om naast je verplichtingen ook wat voor jezelf te doen op de momenten dat het jou uitkomt. Zo bezien bestaat vrijheid alleen tegelijkertijd met onvrijheid. Je bent vrij om te kiezen, maar elke keuze brengt verplichtingen mee. Je bent vrij binnen een vooraf geschetst kader, buiten het kader treden mag niet of kan niet. Je hebt in je werk de vrijheid in de manier waarop je je taak invult, maar je mag niet iets anders doen. In je vrije tijd zijn er zoveel dingen die moeten dat maar een klein deel ook werkelijk vrije tijd is.

Wie zich onttrekt aan verplichtingen, krijgt op korte termijn vrijheid, maar moet dat later bekopen. De was moet toch gedaan, en kost later misschien wel twee keer zoveel tijd. Wie zijn werk niet doet wordt ontslagen en kan geen vrijheid betalen. Of je betaalt je vrijheid door die van een ander te stelen. Maar ook dat heeft zijn prijs. Ieder karma heeft zijn vipāka. Zo bezien is onvrijheid zelfs voorwaardelijk voor vrijheid. Om vrij te kunnen zijn moet je vrijheid investeren, dus onvrij zijn. Geen vrede zonder oorlog, geen vrijheid zonder beperkingen.

Me and Bobby McGee van Kris Kristofferson is een liedje over egoïsme en spijt. Jongen laat meisje lopen omdat zij op zoek is naar de ware liefde en hij zich niet wil binden. Hij wil zijn vrijheid. Achteraf vindt hij dat wel jammer, het was een lekkere meid die hem goed warm hield ’s nachts en ze hebben toch wel een hoop lol gemaakt zeg! Nu wil haar terug, maar ja, het is te laat, hij is haar kwijt. Dus jongens, lijkt Kris te zeggen, zorg dat je houdt wat je hebt, want in de liefde betekent vrijheid dat je niets meer hebt dat het waard is om niet te willen verliezen.

Me and Bobby McGee door Janis Joplin is een bruisend nummer, het gaat veel dieper dan het oppervlakkige country- liefdesliedje dat Kris Kristofferson componeerde. Het lijkt wel of Janis haar hele leven samenvat in deze ene krachtsexplosie. Een rustig begin, een muzikaal midden en eindigend in een pandemonium waarin elk bandlid vecht om een solo en Janis geen inbreng meer lijkt te hebben anders dan wat klanken op de achtergrond, als herinneringen aan de zangeres die ze was.

Het feit dat Janis was overleden op het moment dat het lied uitkwam, heeft zeker bijgedragen aan het succes van het nummer. Joplin was een icoon. Ooit een vrijgevochten jonge vrouw, inspiratie voor haar generatie, maar al lang niet meer vrij. Volledig afhankelijk van de dope en de criminelen die om haar heen hingen. Bezweken in totale onvrijheid. Zo bezien was voor haar “nothing left to lose” wel de bevrijding. Maar was het een noodsprong, of heeft ze zich laten pakken?

Please follow and like us:
Follow by Email
Twitter
Visit Us
Follow Me
LinkedIn
Share